×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Leczenie psychologiczne (psychoterapeutyczne) stosowane w seksuologii

dr n. hum. Grzegorz Iniewicz1, dr n. med. Bartosz Grabski2
1specjalista psycholog kliniczny, psychoterapeuta PTP; Instytut Psychologii UJ, Kraków
2specjalista psychiatra, specjalista seksuolog, Katedra Psychiatrii UJ CM, Centrum Dobrej Terapii

W 1998 roku na rynek wprowadzony został pierwszy skuteczny lek na męskie zaburzenia erekcji (wzwodu) – cytrynian sildenafilu. Jakkolwiek otwarło to nowe perspektywy dla wielu mężczyzn, którzy wcześniej pozostawali bez pomocy, oczekiwania, że tzw. niebieska tabletka rozwiąże wszystkie problemy związane z seksualnością nie zostały i nie mogły zostać spełnione, o czym specjaliści zaczęli przekonywać się już rok po jej wprowadzeniu na rynek.

Wśród przyczyn ograniczonej skuteczności farmakoterapii zaburzeń seksualnych należy wymienić:

  • dostępne leki działają tylko na wybrane aspekty funkcjonowania seksualnego – zaburzenia erekcji, wytrysk przedwczesny; wciąż brakuje leków na zaburzenia pożądania i zaburzenia seksualne u kobiet,
  • działanie leków jest przede wszystkim objawowe i doraźne, choć pojawiają się dane sugerujące prawdopodobny korzystny długofalowy wpływ na funkcjonowanie i zdrowie seksualne systematycznie stosowanych preparatów z grupy inhibitorów fosfodiesterazy 5,
  • uwarunkowania funkcjonowania seksualnego są złożone i nie ograniczają się tylko do sprawnego aparatu fizjologicznego – naczyń i nerwów, a obejmują ponadto, m.in.:
  • stan psychiczny jednostki,
  • stan psychiczny i obecność zaburzeń seksualnych u partnera seksualnego,
  • jakość relacji partnerskiej i/lub seksualnej,
  • dotychczasowe doświadczenia seksualne (także partnera), w tym szczególne uwarunkowania (nawyki) dotyczące funkcjonowania seksualnego,
  • posiadaną wiedzę i przekonania (w tym mity, stereotypy, dysfunkcjonalne przekonania i wierzenia związane z seksualnością),
  • posiadane umiejętności dotyczące sfery seksualnej i relacyjnej, w tym błędy w technice seksualnej,
  • cechy i funkcjonowanie osobowości (radzenie sobie, rozwiązywanie problemów, konflikty i sprzeczne dążenia, traumatyczne doświadczenia),
  • zagadnienia związane z tożsamością płciową i orientacją seksualną,
  • i wiele innych szczegółowych uwarunkowań, na przykład wyniesionych z domu: stosunek do cielesności, seksualności, do przeżywania i realizowania bliskości, model związku partnerskiego, relacje emocjonalne w rodzinie i charakter ekspresji emocjonalnej.

Jakkolwiek farmakoterapia skuteczna jest w przypadkach, w których dominują psychologiczne uwarunkowania zaburzeń funkcjonowania seksualnego, często na zasadzie przełamywania mechanizmu „błędnego koła” (mechanizm ten polega w uproszczeniu na tym, iż doświadczenie porażki w działaniu uruchamia zachowania i emocje, które utrudniają odniesienie sukcesu w kolejnych próbach podjęcia danej aktywności, jego przełamanie z kolei, to umożliwienie osobie doświadczenia „sukcesu” w podejmowanych działaniach, czasami wystarczy, że stanie się to tylko jeden raz), przywracania wiary we własną sprawność, to w przypadku niektórych, przewlekłych lub nawracających problemów ważne będzie leczenie psychologiczne.

Czasami wystarczyć może wprowadzenie oddziaływań krótkoterminowych, nastawionych na specyficzny problem, w postaci tzw. terapii seksualnej, niekiedy jednak w przypadku problemów uwarunkowanych trudnymi doświadczeniami, głębiej osadzonymi w osobowości jednostki, konieczne może być zastosowanie bardziej rozbudowanej i dłużej trwającej psychoterapii.

Postępowanie medyczno-psychologiczne zależeć będzie od szczegółowej diagnozy danego pacjenta, na którą składają się dwie części:

  • formalna diagnoza medyczna problemu, np. „przedwczesnej ejakulacji”, „zaburzeń erekcji” itd., wraz z zestawem możliwych działań terapeutycznych, których skuteczność w danym problemie została zbadana lub którym taką skuteczność przypisują specjaliści,
  • psychoterapeutyczna konceptualizacja problemu, która – jakkolwiek bazuje na formalnej diagnozie – stanowi próbę zindywidualizowanego zrozumienia konkretnego pacjenta lub pary na podstawie pewnego systemu myślenia terapeutycznego (tzw. paradygmatu) lub zastosowanie wielu takich systemów myślenia (podejścia integracyjne i eklektyczne). Ma ona charakter pragmatyczny, jest pewnego rodzaju próbą poszukiwania na drodze prób i błędów takiego sposobu myślenia o problemie i rozumienia problemu, który „pasuje” do danego pacjenta, umożliwiając mu wprowadzenie zmian usuwających problem. Konceptualizacja stanowi podstawę doboru oddziaływań, szczególnie w pracy długoterminowej.

Terapia seksualna to kompleksowe podejście psychoterapeutyczne do leczenia funkcjonalnych zaburzeń seksualnych rozwijane przez kolejne grupy badaczy i klinicystów, czerpiące z różnych podejść teoretycznych. W swojej klasycznej postaci jest formą krótkoterminowych oddziaływań służących szybkiemu usunięciu problemu. Oddziaływania te kierowane są do pary lub do jednostki.

Terapia seksualna czerpie z następujących ujęć teoretycznych:

  • behawioralnych – metody instruktażowe, treningowo-ćwiczeniowe, koncentracja na doznaniach zmysłowych, trening autogenny, systematyczna desensytyzacja (w klasycznej postaci terapii seksualnej stosowane najczęściej),
  • poznawczych – metody edukacyjne, kwestionowanie mitów, dotychczasowych przekonań i wierzeń na temat seksualności,
  • psychodynamicznych – analiza konfliktów wewnątrzpsychicznych związanych z seksualnością i wpływu, jaki one mają na funkcjonowanie w związku,
  • systemowych – analiza funkcji objawów w systemie, jaki tworzy para, praca nad komunikacją w związku, praca nad konfliktami i trudnościami w relacji z punktu widzenia pary i dynamiki relacji.

Przykładami oddziaływań z najpopularniejszego w terapiach seksualnych nurtu behawioralnego są:

  • metody instruktażowe – zalecanie szczególnych form współżycia przy różnych dysfunkcjach, np. stosunku udowego w zaburzeniach erekcji, czy pozycji „na jeźdźca” przy wytrysku przedwczesnym,
  • metody treningowe – główne oparte na tzw. trening masturbacyjny, np.: metoda start–stop i metoda uciskowa stosowane w przedwczesnej ejakulacji; ich istotą jest powstrzymywanie ejakulacji albo poprzez zaprzestanie aktywności seksualnej w momencie narastania podniecenia, albo poprzez zaprzestanie aktywności i dodatkowo zastosowanie ucisku żołędzi członka kciukiem i palcem wskazującym i środkowym przez samego pacjenta lub jego partnerkę (partnera); po krótkiej przerwie, gdy podniecenie seksualne opadnie, ponownie rozpoczyna się aktywność seksualną; celem pracy jest nauka panowania nad odruchem wytrysku,
  • koncentracja na bodźcach zmysłowych – jedna z głównych form pracy w klasycznej terapii seksualnej stosowana w bardzo wielu zaburzeniach – polegająca na nauce stopniowanego angażowania się w intymny kontakt i poznawanie reakcji swoich i partnera, której celem jest zatrzymanie koncentracji na aspekcie sprawnościowym i zadaniowym, a zogniskowanie uwagi na doświadczanych doznaniach i pełniejsze uczestniczenie w różnych aspektach interakcji z partnerem,
  • systematyczna desensytyzcja – metoda stosowana tam, gdzie głównym problemem jest lęk, niepokój, napięcie; pacjent uczy się stopniowego obchodzenia się z bodźcem budzącym lęk (stopniowanie trudności, wprowadzanie coraz trudniejszych i bardziej zagrażających bodźców, równoczesne stosowanie metod relaksacji); istota pracy polega na oswojeniu się z bodźcami lękowymi i skojarzeniu ich ze stanem odprężenia, a nie stanem napięcia psychicznego; takie doświadczenie pozwala też na zmianę nastawienia (sposobu myślenia o problemie) pacjenta.

Niekiedy, szczególnie w przypadku zaburzeń uwarunkowanych głębokimi problemami indywidualnymi lub głębokimi zaburzeniami dotyczącymi pary, konieczne może się okazać podjęcie systematycznej długoterminowej psychoterapii indywidualnej i/lub terapii par. Praca terapeutyczna, w przypadku psychoterapii indywidualnej, może wtedy dotyczyć różnych, także pozaseksualnych, aspektów funkcjonowania pacjenta. Podobnie jak terapia seksualna, psychoterapia bazuje na różnych podejściach teoretycznych.

W psychoterapii indywidualnej najczęściej jest to:

  • podejście psychodynamiczne – analiza nieuświadamianych konfliktów i przeżyć, mechanizmów obronnych i relacji z innymi z perspektywy indywidualnych przeżyć jednostki,
  • podejście poznawczo-behawioralne – analiza (weryfikowanie prawdziwości, trafności, użyteczności) przekonań, założeń, wierzeń, analiza strategii rozwiązywania problemów i radzenia sobie, analiza zachowania i strategii działania, analiza wewnętrznego dialogu prowadzonego ze sobą przez pacjenta.

W terapii par to najczęściej:

  • podejście psychodynamiczne – polegające na analizowaniu wpływu nieświadomych procesów na funkcjonowanie w związku,
  • podejście systemowe – zwracające uwagę na swego rodzaju funkcjonalność objawu, który może być sposobem na rozwiązanie innego problemu, np. niepozostawania w bliskości z partnerem,
  • podejście behawioralno-poznawcze – dające możliwość zrozumienia, co się dzieje w parze w kategoriach wzajemnego wzmacniania bądź osłabiania różnych reakcji.

Warto podkreślić, iż terapie stosowane w leczeniu problemów seksualnych powinny w sposób całościowy obejmować doświadczane przez jednostkę lub parę trudności. Takie wieloaspektowe podejście wydaje się znacznie bardziej adekwatne, ponieważ seksualność człowieka stanowi fragment jego funkcjonowania, jednak bardzo ściśle związany z innymi sferami życia.

Wybrane piśmiennictwo:

Leiblum S.R., Rosen R.C.: Terapia zaburzeń seksualnych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2005
Kratochvil S.: Leczenie zaburzeń seksualnych. Iskry, Warszawa 2001

03.06.2016
Zobacz także
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta